Ustadh Saoed Khadje
Docent Dar-al-‘Ilm – Instituut voor Islamstudies
Om het belang van kennis en onderwijs, over de Islam en ook andere leervelden, te benadrukken, is niet iets nieuws. Vanuit de Islam kunnen Koranpassages en profetische overleveringen worden aangehaald om het belang, of zelfs de verplichting, ervan te benadrukken. Deze zouden ons moeten aansporen om te vragen, te zoeken, te leren en elkaar te onderwijzen. Dit artikel zal niet veel anders zijn, behalve dat het iets specifieker van onderwerp is.
Ik zal globaal een zevental vakgebieden belichten die essentieel zijn voor de bestudering van de Islam. Het belang van de Arabische taal zal niet worden belicht. Niet omdat het onbelangrijk zou zijn, want dat is het namelijk wel, maar omdat niet iedereen de Arabische taal machtig is. Ik wil voorkomen dat dit een belemmering gaat vormen voor het toch gaan bestuderen van de Islam, al zou dat zijn in een andere taal dan het Arabisch of aan de hand van vertaalde werken.
Het leven van de Profeet Muhammad (vrede zij met hem)
De eerste studie is die over het leven van de profeet Muhammad (vrede zij met hem), de Sierat an-Nabi genoemd. Dit is een zeer belangrijke studie, want ze geeft inzicht in de omstandigheden waarin de islamitische boodschap aan de Profeet (vrede zij met hem) werd geopenbaard.
De sierah is te verdelen in drie periodes; de periode vóór het profeetschap, daaropvolgend de periode van het profeetschap in Mekka en vervolgens de Medinese periode. Deze periodes hebben bepaalde belangrijke kenmerken waar lessen en richtlijnen uit gehaald kunnen worden voor latere samenlevingen.
Vanuit het leven van de Profeet (vrede zij met hem) kunnen we tevens leren hoe hij is omgegaan met bepaalde situaties en wat hij heeft gezegd, heeft gedaan (en dit bevat zaken die we wel of niet moeten doen op basis van gebod of voorbeeld van hem), of wat hij zijn metgezellen of anderen zag doen en (stilzwijgend) goedgekeurd heeft. Dit noemen wij zijn soennah welke zijn vermeld in de boeken van hadith (profetische overleveringen) en sierah. De sierah is een belangrijke bron voor studies op het gebied van de Koran, tafsier (exegese), fiqh (wetgeving), gedragswetenschappen en da’wah (missiologie).
Islamitische geloofsleer
De volgende studie is die betreffende de geloofsprincipes, ook wel ‘Ilm al-‘Aqiedah genoemd. Kennis over de correcte geloofsleer is fundamentele kennis en één van de belangrijkste onderwerpen om te bestuderen aangezien de geloofsleer te maken heeft met de relatie tussen Allah en Zijn dienaren. De studie van Sierat an-Nabi is een erg belangrijk element in het bestuderen van de correcte geloofsleer.
Door de situaties te begrijpen waar de Profeet (vrede zij met hem) mee te maken kreeg (bijvoorbeeld in relatie tot aanhangers van andere geloofsovertuigingen) en te beseffen waar hij, geleid door Allah, naar streefde, kan een duidelijk beeld ontstaan van de essentie van de islamitische boodschap; het vestigen van tawhied, de Uniekheid van Allah, en het verwijderen van elke vorm van afgoderij.
Geschiedenis van de Islam en de moslimwereld
Na deze studie is het erg belangrijk te leren over geschiedenis, zodat begrepen kan worden hoe de Islam zich heeft ontwikkeld tot een wereldreligie. Bestudering van met name de ‘formatieve periode’ van de islamitische geschiedenis is erg belangrijk wil iemand de islambeleving en diversiteiten van tegenwoordig beter begrijpen.
De formatieve periode bestaat (naast de periode van profeetschap) uit de periode die bekend staat als die van de ‘Rechtgeleide Kaliefen’, welke begon in 632 na Christus en tot 661 duurde, en uit de daarna volgende perioden van de ‘Umayyadische dynastie’ (661 tot 750 na Christus) en de ‘Abbasidische dynastie’ (van 750 tot 1258 na Christus). Het is in die periode dat er een enorme gebiedsuitbreiding plaatsvond: het islamitische rijk werd groter en groter, kwam met verschillende culturen in aanraking en kreeg te maken met conflicten: interne en externe veldslagen, waaronder de kruistochten.
Het was ook in die periodes dat er, vanwege bepaalde omstandigheden, politieke en religieuze verschillen en meningen werden gevormd, waardoor de eerste splintergroeperingen ontstonden, de bekende soennitische wetscholen van de geleerden Abu Hanifa, Malik, Al-Shafi‘i en Ahmad bin Hanbal tot stand kwamen en studies betreffende de Koran, de profetische overleveringen (hadith) en wetgeving werden ontwikkeld.
Tevens ontstonden er richtingen die wij vandaag kennen als theologie (in de vorm van ‘ilm al-kalaam), filosofie (zowel islamitische als hellenistische, welke een herleving van de Griekse werken en gedachten teweegbracht, en die ook vaak werd samengevoegd met islamitische leerstellingen en cultuur) en mystiek (tasawwoef). Deze richtingen weken allemaal geleidelijk aan af van de hoofdstroom van de soennitische leer.
Bovendien traden veel mensen en volkeren toe tot de Islam; deze namen hun culturele rituelen mee, alsook elementen van hun voormalige geloofsovertuiging. Dit alles werd gemengd met Islam. Vanwege dit soort situaties ontstond de noodzaak om de islamitische leer zuiver te houden en dit zorgde ervoor dat er steeds meer werken kwamen op het gebied van geloofsleer (‘aqiedah) om zo de correcte (soennitische) geloofsprincipes te verduidelijken en de theologische redeneringen en gedachten van afwijkende sektes en groeperingen te weerleggen. Ook historiografische en biografische werken kunnen tot de religieuze wetenschappen gerekend worden.
Ook andere takken van wetenschap die in deze periode zijn ontwikkeld, en waarvan moslimgeleerden vaak de pioniers waren, begonnen meestal met religie als inspiratiebron. Wetenschappen die in deze periode door de moslims werden ontwikkeld zijn sociale wetenschappen, anatomie, geneeskunde en farmacologie, volksgezondheid, scheikunde, natuurkunde (fysica), wis- en rekenkunde, astronomie, geografie en cartografie, grammatica, retoriek en proza, kalligrafie, geluidskunde, bouwkunde, architectuur en ornamentatie (o.a. arabesken).
De onvoorstelbare explosie van geleerdheid in deze periodes zorgde er mede voor dat er op georganiseerde wijze scholen, universiteiten, bibliotheken, ziekenhuizen en klinieken werden opgericht. Dit was iets ongekends in de rest van de toenmalige wereld.
Na een beeld te hebben gekregen van wat er in een relatief korte periode allemaal heeft plaatsgevonden, is het beter te begrijpen hoe het komt dat er diverse religieuze wetenschappen zijn ontstaan, zoals de wetenschappen die betrekking hebben op de Koran, de profetische overleveringen, wetgeving en jurisprudentie, ethiek, bestudering van het leven van de profeet Muhammad (vrede zij met hem) en de voorgaande profeten, en andere wetenschappen zoals bestudering van religieuze boekwerken van andere godsdiensten ter weerlegging of ter vergelijking met de Islam, hetgeen tegenwoordig onder de ‘vergelijkende godsdienstwetenschappen’ kan worden geplaatst.
Koranwetensschappen
Zo komen we bij de vierde studie: de Koranwetenschappen, of de ‘Oeloem al-Qoer’an. Deze studie bestudeert onder andere de wijzen van openbaring (wahy), de stadia van de Koran-openbaring, namen van de Koran, de verzameling van de Koran (djam’ al-Qoer’an), de volgorde en rangschikking van de Koran, taal en grammatica van de Koran, het op schrift stellen van de Koran, informatie over de redenen en gebeurtenissen van openbaring (asbab an-noezoel), kennis over hetgeen geopenbaard was in Mekka en Medina, kennis over de opheffende en opgeheven verzen (an-nasikh wal-mansoekh), kennis over de duidelijke en onduidelijke verzen (moehkamat en moetashabihat), recitatievormen van de Koran (sab‘a al-ahroef), de kwaliteiten en bijzonderheden van de Koran (moe’djizat al-Qoer’an), principes en methodes van Koranuitleg of exegese (tafsier), de exegesegeleerden en hun boekwerken.
Het is belangrijk dit soort zaken te weten, willen we de Koran beter leren begrijpen, er correct mee omgaan en het doel van zijn regelgeving begrijpen, zodat we er op een juiste manier mee kunnen omgaan in onze islambeleving.
Hadithwetenschappen
De vijfde studie is die van de hadithwetenschappen, of de ‘Oeloem al-Hadith. Deze studie bestudeert de overleveringen die gaan over de uitspraken, handelingen en goedkeuringen van de Profeet (vrede zij met hem).
De studie behandelt de methodes van verzamelen en opschrijven van de overleveringen, de structuur en stijl van de overleveringen, omstandigheden rond een bepaalde overlevering en de biografieën van de overleveraars. Erg belangrijk in deze studie zijn de classificaties van profetische overleveringen op grond van de overleveraarsketen (de bekendheid van de overleveringen en het aantal overleveraars) alsook op grond van betrouwbaarheid (bijvoorbeeld authentiek, goed, zwak of verzonnen en tussenliggende gradaties) alsook de criteria hiervoor van verschillende geleerden, dus methodes van hadithgeleerden.
Deze studie is belangrijk omdat ze ons leert hoe bepaalde zaken van de Koran moeten worden uitgevoerd, of hoe de Profeet (vrede zij met hem) bepaalde verzen of voorschriften heeft uitgelegd. Ook heeft de Profeet (vrede zij met hem) zelf bepaalde zaken als verplicht, toegestaan of verboden verklaard. Ze leert ons ook hoe we ons moeten gedragen met de Profeet (vrede zij met hem) als voorbeeld. De hadith is na de Koran de tweede bron van islamitische kennis, leiding en wetgeving.
Islamitische wet- en regelgeving
De zesde studie is die van de islamitische jurisprudentie of wetgeving, bekend als Oesoel al-Fiqh. Ze bestudeert de bronnen, principes en methodieken waarmee kan worden bepaald of een regel een gebod, keuze of uitleg is, of ze moet worden uitgevoerd of dat ze moet worden nagelaten, of ze specifiek of algemeen is, of ze bindend is of niet, of het verplicht, aanbevolen, toegestaan, afkeurenswaardig of verboden is en of ze voor iedereen geldend is of niet. Dit zijn slechts enkele algemene onderdelen waarmee deze studie zich bezighoudt. Voor het goed kunnen benaderen van deze studie moet iemand ook bekend zijn met de hierboven genoemde studies.
Islamitische ethiek
De laatste studie die ik hier behandel is niet direct een bronnenstudie, maar is wel een belangrijk onderdeel van de Islam; een onderdeel dat nauw verbonden is met het islamitische systeem van rechten, plichten en verantwoordelijkheden. Het is de studie der ethiek, of de ‘Ilm al-Akhlaq. Dit is, net als psychologie en sociologie, een studie op het gebied van de gedragswetenschappen.
De ethiek kent belangrijke concepten die betrekking hebben op het individuele en collectieve gedrag, sociale verantwoordelijkheid en moraliteit van moslims en hun positie binnen de maatschappij, zowel de islamitische als de niet-islamitische samenleving.
Helaas is deze studie, met name in de westerse talen, vaak onderbelicht en wordt ze beperkt tot een aantal bekende gedragsregels en etiquette ten aanzien van deugden en kwaden. Ook wordt vaak een zwart-wit beeld geschetst. Wat namelijk meestal niet wordt behandeld, zijn de ‘regels achter de regels’: de inzichten, voorwaarden, verschillende benaderingen en wijzen waarmee we rekening moeten houden als we omgaan met bepaalde gedragsregels, en hoe deze, afhankelijk van de omstandigheden, kunnen worden toegepast.
Er is helaas een groot gebrek aan kennis en uitleg hierover. Bekendheid met en begrip van het doel van zowel de islamitische boodschap als de Koran, alsook met ethische concepten, verruimt het islamitische denken en maakt u bewust van de dynamiek waarmee de Islam kan worden beleefd.
Dit artikel is eerder verschenen in AL NISA, Islamitisch maandblad voor vrouwen, juli 2003. Na publicatie is het artikel op enkele plekken door de auteur gemodificeerd.
